Trouw – Boeken, zaterdag 8 september 2001
Hans Blokland: Een rehabilitatie van de politiek. Deel 1: De modernisering en haar politieke gevolgen – Weber, Mannheim en Schumpeter. Boom, Amsterdam, ISBN 9053526943; 328 blz.-fl54,95.
Een falend overheidsbeleid op het gebied van de veiligheid, gezondheidszorg en onderwijs, en eindeloos voortslepende discussies rond de invoering van het referendum of de gekozen burgermeester vormen symptomen van ‘de crisis in de politiek’. De politici, ook de sociaal democraten, handelen allen ‘vanuit de markt’, terwijl de oplossingen die ze aandragen niets oplossen. Het heeft ook geresulteerd in onbehagen bij kiezers en politici. Volgens de filosoof en politicoloog Hans Blokland vloeit deze crisis in de politiek voort uit de modernisering van de samenleving.
Blokland vraagt zich hierbij af wat de specifieke aard is van de modernisering en of er wel goede oplossingen voor de crisis bestaan. De term ‘modernisering van de samenleving’ is een kapstok geworden waaraan van alles en nog wat wordt opgehangen. Blokland ziet het als rationalisering, differentiëring en individualisering, en hij spitst zijn betoog toe op de gevolgen van het rationaliseringsproces: het al maar doorgaande proces van aanpassing aan de eisen van doelmatigheid en de opkomst van de rede in alle levenssferen, terwijl de persoonlijke vrijheid teloor gaat.
Hij gaat te rade bij de drie belangrijkste denkers over de rationalisering van de samenleving: de sociologen Max Weber en Karl Mannheim en de econoom Joseph Schumpeter. Ver voordat de McDonaldisering vanuit de Verenigde Staten aan zijn opmars begon, overzagen zij de negatieve gevolgen van de opkomst van het wetenschappelijke denken, het kapitalisme en de bureaucratisering. Door de groei van de wetenschap is de werkelijkheid berekenbaar en daarmee beheersbaar geworden. Het onbedoelde resultaat is dat de mensen zich gevangen voelen in ‘ijzeren kooien’, in de kooi van de moderne wetenschap, het kapitalisme en de bureaucratie. De verwetenschappelijking van ons denken heeft ook geresulteerd in het verlies van het geloof in de traditionele normen en waarden, en zo de deur opengezet voor het waardenrelativisme.
Omdat Blokland de opvattingen van de ‘grote drie’ denkers in hun eigen tijd plaatst, komen hun opvattingen over de ontwikkelingsgang van de samenleving beter tot hun recht en wordt hun relevantie voor de huidige tijd scherper aangezet. Het boek maakt nieuwsgierig naar Bloklands oplossingen, die in de volgende delen aan de orde zullen komen. Wel stoorde het me in toenemende mate dat de prachtige en onmogelijke Duitse volzin nen van Weber in het Engels zijn vertaald en daardoor veel van hun glans verloren.
Copyright: Hak, Durk