Joost Eskes. Meer markt of meer visie? Bibliotheekblad, Nr.12, 1997

 

In mijn vroegere bibliotheek stonden de verzamelde werken van Heinrich Heine keurig op rij in de kast. Hoeveel plank­ruimte ze in beslag namen weet ik niet meer, wel dat ze aan­zienlijk minder reislustig waren dan wijlen hun auteur. Die immobiliteit gold overigens wel voor meer werken in de 800-rubriek, dat soms stille domein van levende, dode en heel erg dode schrijvers. Stel je voor, er is cultuur en er gaat niemand naar toe?

Met dat dilemma hebben bibliotheken keer op keer te maken en ze maken er hun keuzen in. Volgens Hans Blokland, tot 1993 werkzaam op het Ministerie van WVC en nu fellow bij het KNAW, de verkeerde keuze. Want, zo hekelt hij in zijn jongste boek Publiek gezocht : essays over cultuur, markt en politiek, het steeds marktgerichtere denken binnen de openbare bibliotheken leidt tot een ondermijning van de tradi­tionele cultuurpolitieke functies van deze instellingen. Zagen bibliotheken het in het verleden als hun taak op te komen voor het betere boek en wilden ze de burger emanciperen, vandaag de dag staan de wensen van de klant centraal en lijkt wel alleen doelmatigheid te tellen. Bibliotheken gaan bijgevolg steeds meer lijken op (kantoor)boekhandels die zich richten op het grote publiek. Daarmee vervalt voor de overheid de motivatie om deze instellingen nog langer te subsi­diëren.

Bovenstaande citaat is te vinden in de inleiding van Publiek Gezocht, dat verder bestaat uit een achttal essays over cultuur­beleid. Centrale vraag is steeds of en zo ja welke rol de over­heid moet spelen ter aanvulling van of als correctie op de markt. Blokland is een fervent voorstander van overheidsinter­ventie. Het beroep op de vrijheid van de burger om zelf te kiezen wat hij of zij wil zien is misleidend in zijn ogen. Het houdt namelijk geen rekening met het feit dat mensen ook iets te kiezen moeten hebben. Soms moet je iets léren waarderen, en daarvoor moet de overheid voorwaarden scheppen. Dat zij zich daarbij paternalistisch opstelt moet maar op de koop toe worden genomen. Blokland volgt daarbij de lijn van zijn dis­sertatie over het vrijheidsbegrip die onder de titel Wegen naar vrijheid in 1995 in een handelseditie verscheen.

De consequenties van dat standpunt voor de bibliotheeksector zijn boven al genoemd en Blokland zet dat kracht bij door op te merken dat de overheid zich gedwongen zou kunnen zien om de decentralisatie terug te draaien (104). Ook voor ande­re sectoren bepleit Blokland herstel van het politieke primaat, de overheid moet durven meedenken over een maat voor kwa­liteit. Te laag inzetten door bibliotheken en te hoog door de toneel- en kunstensector zijn twee foute benaderingen. De overheid moet in het eerste geval meer op de culturele missie aandringen, in het tweede geval meer marktwerking toelaten.

Harde schoten voor de boeg dus. Het is niet moeilijk een paar bedenkingen op te werpen. Allereerst de vraag of de overheid wel in staat zal zijn effectief te sturen. Dat lukt bijvoorbeeld niet als het gaat om bijvoorbeeld het leesbevorderingsbeleid, dat volgens Blokland louter een symbolische functie heeft. Iedereen wil wel dat er iets wordt gedaan aan de ontlezing, maar niemand gelooft er echt in: leesbevordering is dweilen met de kraan open, de economische en culturele tegenkrachten zijn te groot. Wat moet een bibliotheek dan met de eis het publiek meer op te voeden? Een tweede tegenwerping is het feit dat de titel van het boek niet opgaat voor bibliotheken en musea. Het publiek weet de weg maar al te goed. Om die re­den is het de vraag of lokale overheden Bloklands prioriteiten wel delen. Dat neemt niet weg dat de kritiek ter harte moet worden genomen. Zodra het personeel van bibliotheken ook niet meer weet wie Heinrich Heine was – en dat cultuurhistori­sche element is uit de opleidingen natuurlijk allang verdwenen – kan de bibliotheek die traditionele functie niet meer goed vervullen.

Overigens is de thematiek van dit boek veel breder dan in dit bestek kan worden aangegeven. In de acht essays met soms wijdse titels is een politicoloog-filosoof te herkennen die geeft om de publieke zaak, die zich ergert aan de klem van domi­nante, neo-liberale opvattingen en die daar tegenwicht tegen wil bieden. Positieve vrijheid, persoonlijke autonomie en cul­turele pluriformiteit zijn daarbij waarden die niet mogen wij­ken voor economisch nut.

 

 

Publiek gezocht : essays over cultuur, markt en politiek / Hans Blokland. – Boom, Meppel, 1997. – ISBN 90 5352 2867

Schreibe einen Kommentar

Deine E-Mail-Adresse wird nicht veröffentlicht. Erforderliche Felder sind mit * markiert